31 października 1918 r. Kraków jako pierwsze polskie miasto odzyskał niepodległość. A wszystko zaczęło się w Podgórzu!
Dzięki brawurowej akcji kapitana Antoniego Stawarza Podgórze stało się jednym z pierwszych, jeśli nie pierwszym wyzwolonym skrawkiem przyszłej Rzeczpospolitej. Nad ranem zostały wyzwolone koszary, w tym także budynek obecnego Muzeum Podgórza. O godzinie 12.00 polskie barwy zawisły na wieży ratuszowej Rynku Głównego w Krakowie.
Z tej okazji w dniu 30 października w Podgórzu odbędą się uroczystości upamiętniające 106. rocznicę tego wydarzenia. Będą one częścią uroczystości ogólnomiejskich trwających od 29 do 31 października.
Program (część podgórska):
30 października 2024 r.
- 11.45 | Urząd Miasta Krakowa, Rynek Podgórski 1
Złożenie kwiatów pod tablicą poświęconą legionistom podgórskim poległym za ojczyznę - 12.00 | Plac Niepodległości
"Niepodległość zaczęła się w Podgórzu" - uroczystość upamiętniająca bohaterski czyn zbrojny naszych rodaków walczących o wolną i niepodległą Polskę - 13.00 | Dworzec PKP Kraków-Płaszów
Złożenie kwiatów przy tablicy pamiątkowej - 18.00 | Muzeum Podgórza
Wspólne szycie kokard
W tym samym dniu na grobie kpt. Antoniego Stawarza na cmentarzu Rakowickim również złożone zostaną kwiaty.
Dzień wcześniej, we wtorek 29 październka o godz. 11.00 na stadionie Międzyszkolnego Ośrodka Sportowego Kraków „Zachód”, przy pl. Na Groblach 23, odbędzie się bieg sztafetowy reprezentacji krakowskich liceów o szablę kpt. Antoniego Stawarza. W reprezentacji każdego z liceów weźmie udział sztafeta w składzie dwóch dziewcząt i dwóch chłopców. Każdy z uczestników sztafety ma do pokonania dwa okrążenia bieżni (2x300 m). Najlepsza drużyna otrzyma główne trofeum – szablę Antoniego Stawarza oraz nagrody indywidualne – ufundowane przez Prezydenta Miasta Krakowa. Drużyny, które zajmą drugie i trzecie miejsce otrzymają pamiątkowe puchary i nagrody.
W czwartek, 31 października w południe przedstawiciele władz Miasta, Rady Miasta Krakowa oraz Rad Dzielnic I i XIII złożą kwiaty pod tablicą na wieży Ratuszowej w Rynku Głównym.
W dniach 30-31 października Kraków zostanie udekorowany biało-niebieskimi flagami. Flagi pojawią się na budynkach Urzędu Miasta Krakowa i miejskich jednostek organizacyjnych. Biało-niebieskie będą maszty przed Magistratem. Udekorowane biało-niebieskimi flagami zostaną także maszty na Rynku Głównym i plac Niepodległości w Podgórzu. Miejska flaga pojawi się także na Wieży Ratuszowej. Dodatkowo na placu Niepodległości będą stojaki z flagami. Na ulice Krakowa wyjedzie tabor komunikacji zbiorowej udekorowany flagami miejskimi. Podświetlone w barwach biało-niebieskich zostaną po zmroku: kładka im. Bernatka oraz estakada Lipska-Wielicka.
Rys historyczny
I wojna światowa zakończyła się w Krakowie 31 października 1918 r. Tego dnia Kraków przestał być częścią habsburskiej monarchii i stał się częścią niepodległej Polski – państwa, które oficjalnie miało powstać dopiero 11 listopada 1918 r. W październiku mieszkańcy Krakowa postanowili wziąć sprawy w swoje ręce. Polscy posłowie do austriackiego parlamentu oraz austriaccy oficerowie polskiej narodowości doprowadzili do pokojowego przejęcia władzy. W Krakowie symboliczny wymiar miało przejęcie przez polskich żołnierzy – ubranych jeszcze w austriackie mundury – odwachu pod Wieżą Ratuszową. Budynek został przejęty przez Polaków, powieszono polskie flagi. Miasto zostało przejęte bezkrwawo. Dzięki determinacji i błyskawicznemu tempu działań Kraków odzyskał niepodległość dużo wcześniej niż inne miasta. Dla uczczenia tego wydarzenia co roku dokonywana jest symboliczna zmiana warty i organizowany jest bieg sztafetowy, w którym bierze udział młodzież z krakowskich liceów.
Antoni Stawarz, inicjator akcji oswobodzenia Krakowa był żołnierzem, kapitanem Wojska Polskiego, w czasach I wojny światowej porucznikiem armii austro-węgierskiej. W 1918 r. stworzył w wojsku organizację spiskową. 30 października żołnierze pod jego dowództwem opanowali dworzec kolejowy w Płaszowie. Dzień po powstaniu Stawarz z żołnierzami zajął austriackie koszary w Podgórzu, a następnie cały Kraków. Do wojska tłumnie przyłączali się mieszkańcy miasta, wśród nich liczni gimnazjaliści i studenci. Po wojnie Antoni Stawarz awansował do stopnia kapitana, służył w 57. Pułku Piechoty w Tarnowie. W 1935 r. rozpoczął pracę w krakowskim magistracie. W czasie II wojny światowej był członkiem Armii Krajowej. Zmarł w 1955 r., spoczywa na cmentarzu Rakowickim. Jego imię nosi jedna z uliczek na krakowskim Podgórzu.
Porucznik Ludwik Iwaszko – drugi, obok Stawarza, wielki bohater tamtych dni prowadził jeden z oddziałów, który przejął wszystkie obiekty wojskowe w Krakowie. Tuż po wydarzeniach krakowskich, 2 listopada 1918 r. por. Ludwik Iwaszko wyruszył na odsiecz Lwowa, gdzie walczył aż do wyparcia Ukraińców z Galicji. W 1920 r. brał udział w wojnie z bolszewikami w armii gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Uczestniczył w I, II i III Powstaniu Śląskim. W sierpniu 1939 r. wyruszył na wojnę z Niemcami. W 1945 r. został aresztowany przez Gestapo i wysłany do oflagu Luckenwalde. Po wyzwoleniu wrócił do Polski. Po odmowie współpracy ze służbami Informacji Wojskowej, w 1946 r. został zmuszony do odejścia z wojska. Wkrótce Ludwik Iwaszko i jego rodzina zostali poddani szykanom oraz pozbawieni majątku. Do końca życia pozostał wierny ideałom polskiego oficera. Posiadał wiele odznaczeń wojskowych, szczególnym uczuciem darzył „Krzyż Wyzwolenia Krakowa 31 października 1918”, którego miniaturkę nosił aż do śmierci. Zmarł 22 czerwca 1975 r. i został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.
